Hukuki Olay

Hukukun kendisine sonuç bağladığı olaylara hukuki olay denir.
Bazı olaylara her zaman hukuki bir sonuç bağlanmamış olabilir.

İnsanın kendi iradesi ile vuku bulan davranışlarına ise hukuki fiil denir.

Hukuki fiiller ikiye ayrılır:

1) Hukuka aykırı fiiller:

Bu fiillerde hukuki sonuç failin sorumluluğu tarzında kendini gösterir. Bu fiiller ya genel davranış kurallarına aykırı fiillerdir ve haksız fiil adını taşırlar, ya da bir borcun ihlali tarzında ortaya çıkarlar.

2) Hukuka uygun fiiller:

Bu fiilerin bazı kısmında hukuk düzeni, fiile, failin arzusunu nazara alarak ona uygun sonuç bağlamıştır. diğer fiillerde ise huku düzeni failin arzusu ile ilgilenmeksizin o fiil için birtakım hukuki sonuçlar öngörmüştür.

Fiil sözcüğü genellikle hukuki işlemler dışında kalan hukuka uygun fiilleri ifade etmek üzere daranlamda kullanılır.

Hukuki fiillerde kişi bu fiil ile:

Ya bir düşüncesini veya kanaatini açıklar (bir malın ayıplı olduğunun bildirilmesi) ya bir duygusunu açıklar (zina yapan eşini affetmesi) ya da arzusunu, iradesini açıklar ( sözleşme yapma arzusu).

Hukuki İşlem:

İrade açıklaması belirli bir hukuki sonucun doğması arzu edilerek yapılmışsa ve hukuk düzeni bu arzuya hukuki bir sonuç bağlamışsa ortada hukuki işlem var demektir. Burada hukuki sonuş iradesini açıklayan tarafın arzusu ile gerçekleşir. Lakin hukuk düzeninin uygun görmediği yahut izin vermediği sürece tarafların tarafların iradelerinin güçlü olması hukuki sonucu meydana getirmez. Hukuki işlemlerin özelliği, hukuk düzeninin bunlara, yapanın arzusuna uygun hukuki sonucu meydana getirmez.

Hukuki işlem benzerliği :

Şayet bir arzu açıklaması hukuki değil de fiili bir sonuca yöneldiği halde hukuk düzeni o açıklamaya yine de hukuki bir sonuç bağlıyorsa burada hukuki işlem benzerliğinden söz edilir. Burada irade beyanı böyle bir hukuki sonucun doğup doğmamasıyla ilgilenmemektedir. Hatta irade açıklamasında bulunan kişi yaptığı açıklama üzerine böyle bir hukuki sonucun doğacağını hiç bilmeyebilir veya bunu istemeyebilir. Ama hukuki sonuç onun iradesinden bağımsız olarak yine de gerçekleşir.

Maddi fiil:

Eğer hukuki sonuç, iradenin açıklanmasına değil de iradi olarak meydana getirilen bir maddi değişikliğe bağlanmışsa maddi fil söz konusu olur. Mesela A’nın B’ye ait bir ham yeşim maddesini yontup işleyerek bir Buda heykelciği meydana getirmesi halinde durum böyledir. (bkz TMK 775) eserin malikini belirleme şeklindeki hukuki sonuç, herhangi bir irade açıklamasına değil, iradi olarak yapılan yontma fiiline ve bu fiille meydana gelen maddi değişikliğe bağlanmıştır.

HUKUKİ İŞLEMLER

Hukuki işlemlerin türleri:

a) Gerekli irade beyanı adedi açısından;

aa) Tek taraflı hukuki işlemler:

Arzu edilen hukuki sonucun doğması için tek taraflı irade beyanının yeterli olduğu hukuki işlemlerdir. Örneğin : vakıf kurma, vasiyetname ya da yenilik doğuran hakların kullanımı.

bb) İki taraflı hukuki işlemler = sözleşmeler:

Arzu edilen hukuki sonucun doğması için iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanında bulunmalarının gerekli olduğu hukuki işlemlerdir. Örneğin : satım bir sözleşmedir ve alıcı ile satıcının belirli bir bedel karşılığında malın mülkiyetinin alıcıya geçirilmesi konusundaki arzuların karşılıklı biçimde açıklanmaları ile meydana gelir. Bazı sözleşmeler ikiden fazla kişinin beyanıyla ortaya çıkabilir. Bkz : adi ortaklık sözleşmeleri

tek taraflı sözleşme : tek tarafın borç altına girdiği sözleşmeler

iki taraflı sözleşme : iki tarafında borç altına girdiği sözleşmeler

kısmen iki taraflı sözleşmeler : bir tarafın borçlu bir tarafın ise bazen borçlu olduğu sözleşmelerdir.

cc) Kararlar

hukuki bir sonucun ortaya çıkması için yeterli sayıda kişinin iradelerini aynı yönde açıklamaları gereken hukuki işlemlerdir. Örneğin : bir dernekte, şirkette veya paylı mülkiyette

dd) Müşterek hukuki işlemler:

Bir irade beyanının birden çok kişinin beyanlarının birleşmesiyle meydana gelmektedir. 3 arkadaş birlikte bir ev kiralarsa, sözleşme kiracı ve bu üç arkadaşın irade beyanlarının birleşmesiyle meydana gelir.

b) İrade beyanlarının yöneltilmesi açısından;

aaa) yöneltilmesi gerekli irade beyanlarına dayanan işlemler;

bbb) yöneltilmesi gerekmeyen irade beyanına sahip işlemler;

Bir kimsenin el yazısıyla vasiyetname yazıp kasasında saklaması halinde durum böyledir. Hiç kimseye yöneltilmediği halde, hatta bekli de varlığı bile açıklanmadığı halde tek taraflı bir hukuki işlem olarak geçerliliğini sürdürür.

c) Etki doğurduğu çevre bakımından hukuki işlemler;

aaaa) kişiliği ilgilendiren; nişanlanma, evlenme, evlat edinme
bbbb) malvarlığını ilgilendiren; mülkiyet devri, ipotek ve ibtifa hakkı vs..

d) Malvarlığına yaptığı etki bakımından;

Malvarlığı azalan taraf için Borçlandırıcı işlemler ve Tasarruf işlemleri olarak ikiye ayrılır. Malvarlığında artış meydana gelen taraf için ise kazandırıcı işlem adını taşır. malvarlığını ilgilendiren bir hukuki işlem, bir kişi için borçlandırıcı ve tasarruf işlemi teşkil ederken çoğu zaman diğer kişi için de kazandırıcı işlem niteliğindedir. fakat durumun her zaman böyle olması gerekmez. mülkiyeti terk, mülkiyeti sona erdiren bir tasarruf işlemidir. fakat herhangi biri için kazandırıcı işlem teşkil etmez. Terk edilen mal sahipsiz hale gelir. Bir borçlandırıcı işlem, aynı zamanda karşı taraf için bir kazandırıcı işlem anlamına gelir. Bağışlama sözleşmesi böyledir. bağışlama vaadinde bulunan kimse borçlandırıcı işlem, bağışlama vaat edilen kişi ise kazandırıcı işlem niteliği taşır.

Bir hukuki işlem her iki taraf için aynı zamanda hem borçlandırı hem kazandırıcı nitelik taşıyabilir. mesela satım sözleşmesi satıcı açısından mülkiyeti nakil borcu altına girdiği için borçlandırıcı, aynı zamanda satış bedeli talep hakkı kazandırdığı için kazandırcı işlem niteliği taşır. Bu tip işlemlere iki tarafa da borç yükleyen sözleşmeler denir.

aa) Borçlandırıcı işlemler:

Bu işlemler işlemi yapan kişinin malvarlığının pasifini çoğaltan işlemlerdir. malvarlığının pasifine yeni bir borç yükleyerek, malvarlığının toplam değerini azaltır. Sözleşmelerin bir çoğu bu bağlamda borçlandırıcı bir işlem olmakla beraber, aynı zamanda karşı tarafa yönelik bir alacak hakkı kazanılmakta ve malvarlığı bu kazandırma oranında artmaktadır.

bb) Tasarruf işlemi:

Tasarruf işlemi, tasarrufta bulunanın malvarlığındaki bir hakka doğrudan doğruya etki yaparak, o hakkı başkasına devreden yada sınırlayan, külfet yükleyen, değiştiren veya sona erdiren hukuki işlemlerdir.

hakkı devreden hukuki işlemler === >> mülkiyetin nakli ve alacağın temliki
mülkiyet hakkını sınırlayan hukuki işlemler === >> bir taşınmaz üzerinde intifa hakkı
alacağı değiştiren hukuki işlemler ====>> Borç ilişkisinde borçluya yeni süre verilmesi
hakkı sona erdiren hukuki işlemler === >> bir ayni veya yenilik doğuran haktan feragat

Tasarruf işlemleri , tasarrufta bulunan kimsenin malvarlığının aktifini azaltır. Tasarruf işlemi genellikle borçlandırıcı işlemle yüklenilen borcun yerine getirilmesi için yapılır ve ifa anlamını taşır. mesela satım sözleşmesi bir borçlandırıcı işlemdir. satıcı bu sözleşmeden doğan borcunu alıcıya mülkiyeti devrederek ifa edecektir. Mülkiyetin devri ise tasarruf işlemidir.

Tasarruf işleminin geçerliliğinin buna temel teşkil eden borçlandırıcı işlemin geçerliliğine bağlı olup olmadığı, tasarruf işleminin illi ( sebebe bağlı) veya mücerret(sebepten bağımsız, soyut) sayılıp sayılmamasına göre anlaşılır. bu husus tartışmalıdır.

Yapılan tasarruf işlemi illi ise, bunun yapılmasına temel teşkil eden borçlandırıcı işlemin hükümsüz olması, tasarruf işleminin de hükümsüzlüğüne sebep olur. Buna karşılık yapılan tasarruf işlemi mücerret ise bu işlemin geçerliliği, geçerli bir işleme dayanmasına bağlı değildir. Mücerret halinde borçlandırıcı işlemin olmaması ya da geçersiz olması tasarruf işlemini etkilemez. ( Abstraktionsprinzip ) Fakat bu durumda soyut tasarruf işlemiyle hak kazanan kimsenin, bu kazanımı sebepsiz zenginleşme teşkil eder. taşınmaz mülkiyetinin devri illi bir tasarruf işlemidir.

Buna karşılık alacağın temlikinin illi bir işlem mi yoksa mücerret bir işlem mi olduğu konusunda herhangi bir kanun hükmü yoktur. taşınır mülkiyetinin devrinde de herhangi bir kanun hükmü yoktur.

cc) Kazandırıcı işlemler;

Kazandırma bir kimseye mal varlıksal menfaat sağlanmasıdır. bu menfaat malvarlığının aktifinin artması, malvarlığının pasifinin azalması ya da malvarlığının pasifinin artmasına engel olma şeklinde olabilir. eğer kazandırma bir hukuki işlemle meydana geliyorsa, bu açıdan hukuki işlem kazandırıcı işlem olarak adlandırılır. kazandırıcı işlem, kazandırmada bulunan açısından bir tasarruf işlemi veya bir borçlandırıcı işlem niteliği taşır. kazandırmayı yapan kişi, karşı tarafa sağladığı mal varlıksal menfaati karşılığında bir edim elde ediyorsa bu kazandırma ivazlı kazandırma olur. böyle bir karşı edim yoksa ivazsız kazandırma söz konusu olur. kazandırma bunu yapana yaptığı kazandırma karşılığında bir menfaat sağlıyorsa ivazlıdır. mesela bir satım sözleşmesi alıcıya mülkiyeti talep hakkı doğurduğu için ivazlıdır.

Kazandırıcı işlemler belli bir amaçla yapılır. bu amaca kazandırmanın sebebi denir. kazandırmanın belli başlı 3 sebebi olduğu kabul edilir.

1) İfa sebebi (causa solvendi)

Borcu ifa etmek amacıyla yapılan kazandırmanın sebebini ifade eder.

2) Alacak sebebi (causa credendi)

Karşılık olarak bir alacak hakkı elde etmek amacıyla yapılan kazandırmanın sebebini ifade eder. Bu nedenle, anılan sebep iktisap (edinme) sebebi olarak da adlandırılır.

3) Bağışlama sebebi (causa donandi)

Bir borcun ifası veya bir karşı hak elde edilmesi söz konusu olmaksızın, karşı tarafa tamamen karşılıksız olarak yapılan kazandırmanın sebebini ifade eder. örneğin bir malın bağışlanması. bu üç sebep dışında kazandırma için başka sebeplerinde bulunabileceği kabul edilmektedir. yenileme (tecdit) , teminat sebebi.

bazen kazandırmanın birden çok sebebe bağlandığı da olabilir.

Kaynak: Oğuzman; BARLAS,Türk Medeni Hukuku